آیه اطعام
|
تابلو خوشنویسی با عنوان آیه اطعام | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | اطعام |
| واقع در سوره | انسان |
| شماره آیه | ۸ |
| جزء | ۲۹ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | دارد |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اعتقادی -اخلاقی |
| درباره | امام علی(ع) وخانواده‌اش |
| اخلاق |
| آیات اخلاقی آیات افک • آیه اخوت • آیه اطعام • آیه نبأ • آیه نجوا • آیه مشیت • آیه بر • آیه اصلاح ذات بین • آیه ایثار |
| احادیث اخلاقی حدیث قرب نوافل • حدیث مکارم اخلاق • حدیث معراج • حدیث جنود عقل و جهل |
| فضایل اخلاقی تواضع • قناعت • سخاوت • کظم غیظ • اخلاص • خشیت • حلم • زهد • شجاعت • عفت • انصاف • اصلاح ذات البین • عیب‌پوشی |
| رذایل اخلاقی تکبر • حرص • حسد • دروغ • غیبت • سخن‌چینی • بخل • عاق والدین • حدیث نفس • عجب • سمعه • قطع رحم • اشاعه فحشاء • کفران نعمت |
| اصطلاحات اخلاقی جهاد نفس • نفس لوامه • نفس اماره • نفس مطمئنه • محاسبه • مراقبه • مشارطه • گناه • درس اخلاق • استدراج |
| عالمان اخلاق ملامهدی نراقی • ملا احمد نراقی • سید علی قاضی • سید رضا بهاءالدینی • سید عبدالحسین دستغیب • محمدتقی بهجت • علی‌اکبر مشکینی • محمدرضا مهدوی کنی |
| منابع اخلاقی قرآن • نهج البلاغه • مصباح الشریعة • مکارم الاخلاق • المحجة البیضاء • مجموعه ورام • جامع السعادات • معراج السعادة • المراقبات |
آیه اِطْعام (انسان: ۸) درباره بخشش امام علی(ع) و خانواده‌اش نازل شد. طبق احادیث و بنابر نظر مفسران شیعه و برخی از مفسران اهل سنت، حضرت علی(ع)، فاطمه(س) و خادم آنان فضه به خاطر شفای بیماری حسنین (ع) سه روز روزه گرفتند و هر سه روز هنگام افطار با اینکه خود گرسنه بودند، غذایشان را به مسکین و یتیم و اسیر بخشیدند.
نام و متن آیات
آیه هشتم سوره انسان (و چند آیه قبل و آیه بعدی آن) به آیه اطعام مشهور است. متن این آیه و آیات قبل و بعد آن چنین است:
يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا ﴿٧﴾ وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَىٰ حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا ﴿٨﴾ إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّـهِ لَا نُرِيدُ مِنكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا ﴿٩﴾
|
به یقین ابرار (و نیکان) از جامی می‌نوشند که با عطر خوشی آمیخته است،(٥) از چشمه‌ای که بندگان خاص خدا از آن می‌نوشند، و از هر جا بخواهند آن را جاری می‌سازند! (۶) آنها به نذر خود وفا می‌کنند، و از روزی که شرّ و عذابش گسترده است می‌ترسند، (۷) و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند، به «مسکین» و «یتیم» و «اسیر» می‌دهند! (۸) (و می‌گویند:) ما شما را بخاطر خدا اطعام می‌کنیم، و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم! (۹)
|
در شأن اهل بیت(ع)
آیه اطعام بنابر نظر مفسران شیعه و برخی از مفسرین اهل سنت در شأن اهل بیت(ع) نازل شده است. بنا به گفته ناصر مکارم شیرازی، از مفسران معاصر شیعه، علمای شیعه اتفاق نظر دارند همه آیات یا هجده آیه از این سوره (آیه ۵ تا آیه ۲۲)در شأن اهل بیت(ع) نازل شده است. علامه امینی در کتاب الغدیر از ۳۴ تن از علمای اهل سنت نام برده که روایاتی در شأن نزول این آیات درباره اهل بیت(ع) و فضائل امام علی(ع) و فاطمه(س) و حسنین(ع) نقل کرده‌اند.
ابن تیمیه معتقد است این سوره در مکه نازل شده و ارتباطی با اهل بیت ندارد. این گفته برخلاف نظر تعداد زیادی از عالمان اهل سنت بوده و پاسخ‌هایی در رد آن داده شده است. به گفته آیت الله مکارم شیرازی، مفسران شیعه اتفاق نظر دارند که تمام این سوره یا دست کم آیاتی که درباره مقام ابرار و اعمال صالح آنهاست، در مدینه نازل شده است. قرطبی، از مفسران اهل سنت در قرن هفتم قمری، نیز بر آن است که مشهور علمای اهل سنت این سوره را مدنی دانسته‌اند.
داستان نزول
مفسران داستان و شأن نزول آیه اطعام را چنین نقل کرده‌اند:
- «از ابن عباس نقل شده است که حسن و حسین دچار بیماری شدند. رسول خدا(ص) همراه با جمعی از یاران به عیادت آن دو آمدند و به علی گفتند: ای ابوالحسن خوب است برای تندرستی فرزندانت نذری کنی. علی و فاطمه و فضه نذر کردند که اگر آن دو شفا یابند سه روز روزه بگیرند. هر دو شفا یافتند. علی سه من جو قرض کرد و بنابر نقل دیگر سه من جو را در ازای اینکه فاطمه(س) مقداری پشم را تبدیل به نخ کند، گرفت. فاطمه یک سوم آن را آسیاب کرد و نان پخت. هنگام افطار سائلی بر در خانه آمد و گفت: ای اهل بیت محمد، مسکینی از مساکین مسلمان هستم، به من خوراکی دهید که خداوند به شما از مائده‌های بهشتی دهد. او را بر خود مقدم داشتند و نان‌ها را به او بخشیدند و با آب افطار کردند. فردای آن روز نیز روزه گرفتند. چون شب شد و غذا به میان آوردند، یتیمی بر در آمد. این بار هم غذای خود را به او بخشیدند. روز سوم هم به همان ترتیب روزه داشتند و هنگام افطار، اسیری پیدا شد، و باز نان جوین خود را به او بخشیدند. چون صبح شد علی(ع)، دست حسن و حسین را گرفت و به نزد پیامبر (ص) رفتند. چون آنان را دید که از شدت گرسنگی می‌لرزند، فرمود: از دیدن حال شما حال ناگواری پیدا می‌کنم. برخاست و همراه آنان به منزل‌شان رفت و فاطمه را دید که در محراب عبادت است و شکمش به پشتش چسبیده و چشم‌هایش گود رفته است. از دیدن او اندوهگین شد. آنگاه جبرئیل نازل شد و گفت خداوند تو را به چنین اهل بیتی تهنیت می‌گوید و این سوره را قرائت کرد.»
برخی از مفسران این داستان را مربوط به یک روز می‌دانند نه سه روز؛ و گفته‌اند که آیه در شأن حضرت علی نازل شده است. حضرت برای یک یهودی کاری انجام داد و در برابر آن مقداری جو دریافت کرد. جو را به خانه آورد. یک سوم آن را آسیاب و با آن طعامی آماده کردند، هنگامی که طعام آماده شد، مسکینی وارد شد، حضرت طعام را به او دادند. سپس ثلث دوم آن را آسیاب کردند و با آن طعامی آماده کردند و هنگامی که طعام آماده شد یتیمی وارد شد و در مرتبه سوم هنگامی که غذا آماده شد اسیری از مشرکین آمد و غذا را به او دادند.علامه طباطبایی درباره معنای آیه( وبازگشت ضمیر «حبه»در جمله وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَىٰ حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا سه احتمال را آورده است و نخستین احتمال را از ظاهر آیه استفاده کرده و دو احتمال دیگر را رد کرده است ۱- بازگشت ضمیر «حبه» به طعام یعنی غذایشان را با شدت نیازی که به آن داشتند و دوستش داشتند به مسکین و یتیم و اسیر دادند.۲- بازگشت ضمیر«حبه» به خدا یعنی غذایشان را به جهت محبت به خدا نه به طمع ثواب و پاداش به نیازمند دادند.این احتمال نادرست است چون آیه ۹( إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَه لَا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا) خود به این جهت تصریح دارد و نیازی به برداشت از این آیه نیست. ۳- بازگشت ضمیر «حبّه» به اطعام یعنی غذایشان را به جهت دوست داشتنِ اطعام به نیازمند دادند این احتمال را نیز علامه مانند احتمال دوم ضعیف دانسته چون دوست داشتن اطعام بدون هیچ قید و قرینه و توضیحی فضیلتی محسوب نمی شود و اگر منظور از دوست داشتن اطعام ، خوراندن بدون تکلف وسختی و با میل و رغبت به نیازمند است این بر خلاف ظاهر است چون در شرایطی اطعام کردند که خود به شدت به طعامشان نیازمند بودند .
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ رجوع کنید به: روحانی نیا، فروغ غدیر، ۱۳۸۶ش، ص۱۴۶؛ انصاری، اهل البیت علیهم السلام، ۱۴۲۴ق، ص۱۷۳؛ دیلمی، ارشاد القلوب، ۱۳۳۸ش، ج۲، ص۱۳۶.
- ↑ «»، سایت رهیافته.
- ↑ به عنوان نمونه نگاه کنید به: طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، داراحیاء‌التراث العربی، ج۱۰، ص۲۱۱؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۶۱۱و۶۱۲.
- ↑ به عنوان نمونه نگاه کنید به: حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۴۰۳-۴۰۸؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳۰، ص۷۴۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۳۴۵.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۱۵۵-۱۶۱.
- ↑ ابن تیمیه، منهاج السنة النبویه، ۱۴۰۶، ج۷، ص۱۷۴-۱۸۶.
- ↑ ابراهیمیان، «بررسی و نقد دیدگاه ابن تیمیه درباره شأن نزول سوره هل اتی»، ص۱۶۰-۱۶۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۳۲۸.
- ↑ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۱۹، ص۱۱۷.
- ↑ فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح الستة، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۰۳؛ ثعلبی، تفسیر الثعلبی، ۱۴۲۲ق، ج۱۰، ص۹۹.
- ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۶۷۰؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳۰، ص۷۴۶؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۶۱۲؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۳۴۳.
- ↑ بغوی، معالم التنزیل، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۱۹۱-۱۹۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ج۲۰، ص۱۲۶.
منابع
- ابراهیمیان، فرامرز، « بررسی و نقد دیدگاه ابن تیمیه درباره شأن نزول سوره هل اتی»، مجله سراج منیر، شماره ۱۸، تابستان ۱۳۹۴.
- ابن تیمیه حرانی، احمد بن عبدالحلیم، منهاج السنة النبویه فی نقض کلام الشیعة القدریة، تحقیق محمد رشاد سالم، ریاض، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، قم، مرکز الغدیر، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- انصاری، محمدعلی (خلیفه شوشتری)، اهل البیت علیهم السلام: امامتهم حیاتهم، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۲۴ق.
- بغوی، حسین بن مسعود، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، تحقیق: عبدالرزاق المهدی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- ثعلبی، احمد بن محمد، تفسیر الثعلبی (الکشف و البیان)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ق.
- حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق محمدباقر محمودی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- دیلمی، حسین بن محمد، ارشاد القلوب، مقدمه از شهاب الدین مرعشی، ترجمه هدایت الله مسترحمی، تهران، کتابفروشی بوذر جمهری(مصطفوی)، ۱۳۳۸ش.
- روحانی نیا، عبدالرحیم، فروغ غدیر، قم، مشهور، ۱۳۸۶ش.
- زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، قم، نشر البلاغه، ۱۴۱۵ق.
- فیروزآبادی، مرتضی، فضائل الخمسة من الصحاح الستة، بی‌جا، منشورات فیروزآبادی، دوم، ۱۴۲۴ق.
- قرطبی، محمد بن محمد، الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ اول، ۱۳۶۴ش.
«»، سایت رهیافته، تاریخ درج مطلب: ۱۲ اسفند ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۱۱ فروردین ۱۴۰۱.
- مکارم شیرازی، ناصر، برگزیده تفسیر نمونه، تنظیم و تحقیق احمدعلی بابایی، قم، انتشارات دار الکتب الاسلامیه، چاپ پنجم، ۱۳۸۷ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
- فضایل پنج‌تن
- آیات اخلاقی قرآن
- آیات مشهور سوره انسان
- آیات دارای شأن نزول
- فضایل امام علی در قرآن